DE RESTAURATIE
Voel de hartslag van wat was...DE RESTAURATIE
In 2020 ruilde het kasteel zijn jaarlijkse winterslaapje in voor een heuse schoonheidsslaap, om in juli 2023 glorieus te kunnen ontwaken. Binnenin werd de erfenis van markiezin Arconati Visconti in ere hersteld. Wij laten jou graag kennismaken met enkele bijzondere facetten van dit restauratieproject.
Een broodnodige restauratie
Het verglijden van de tijd zorgt onherroepelijk voor sleet op de dingen, zelfs op monumentale gebouwen zoals het Kasteel van Gaasbeek. In 2020 sloot het kasteel zijn deuren voor een grote restauratiecampagne. Het kasteel transformeerde tot een indrukwekkende werf met als einddoel een prachtig gerestaureerd kasteel dat in 2023 opnieuw in al zijn glorie kan schitteren. De laatste grote restauratie dateerde alweer van eind negentiende eeuw. Deze leverde het kasteel op zoals we dat vandaag kennen. Markiezin Marie Arconati Visconti droeg architect Charle-Albert toen op het kasteel te transformeren tot een laatmiddeleeuwse en neorenaissance droomburcht. In Parijs was Marie een vurige politieke stem, maar in Gaasbeek wenste ze de (ingebeelde?) rust van het verleden te koesteren.
Zo radicaal als toen werd het de voorbije jaren niet, maar het gebouw werd wel grondig gerenoveerd. De twintigste eeuw was niet altijd vriendelijk voor het kasteel en zijn neostijlen. Vocht, licht en de voorbijglijdende tijd lieten hun impact achter op het gebouw en zijn collectie. Artistiek werden de neostijlen, deze zogenaamde imitaties van een geschiedenis die onherroepelijk voorbij was, bij het huisvuil gezet. Moderne kunst- en architectuurstromingen bulldozerden over de erfenis van de negentiende eeuw. Recente jaren brachten een vernieuwde appreciatie van deze stijlen, deze restauratie speelde in op deze herwonnen waardering.
Architectenbureau Origin maakte de ambitie waar om de geest van het kasteel zo goed mogelijk te bewaren. Voor de nieuwe ingrepen, ter bevordering van de toegang en circulatie, werd gebruik gemaakt van nieuwe materialen, waarbij de motieven geïnspireerd zijn op deze die de markiezin en haar architect Charle-Albert introduceerden in het kasteel. De overige kasteelinterieurs werden een voor een nauwgezet gerestaureerd.
De kers op de masterplantaart
De restauratie van het kasteel maakt deel uit van het masterplan dat het hele kasteeldomein een spectaculaire boost geeft. De historische parkgebouwen werden al gerestaureerd en aan de straatkant verrees een gloednieuw entreegebouw dat de toegangspoort vormt tot de hele site. De restauratie van de kasteelinterieurs vormt het sluitstuk van dit omvangrijke masterplan.
Het spel van restauratie, reconstructie en modernisering kon in 2020 beginnen. Valse plafonds uit de jaren ’70 werden verwijderd. In de keuken lieten schilders langzaam en met oog voor detail het wapenschild van de familie Horne, de oude Brabantse eigenaars van het domein, opnieuw schitteren in al zijn kleurenpracht. De spreuk van de familie, ‘alles op sijne tijd’, was zelden zo toepasselijk als tijdens de afgelopen jaren.
Restauratie versus reconstructie
In verschillende kamers werd het originele behang, de lambriseringen en schilderingen niet gerestaureerd maar gereconstrueerd, nagemaakt op basis van het origineel. Via stratigrafisch onderzoek, het heel lokaal afschrapen van de bovenste lagen om te kunnen observeren hoe de muren er vroeger uitzagen, werden authentieke patronen blootgelegd, onderzocht en vervolgens nagebootst. Nieuwe sierlijke lijnen imiteren hoe de muren van het kasteel er omstreeks 1900 uitzagen. Zo wordt Gaasbeek opnieuw de wonderlijke, historische refuge die ze voor de markiezin was.
Historische bronnen zoals facturen en visueel materiaal speelden een belangrijke rol bij de reconstructie. De markiezin liet zich bijvoorbeeld graag fotograferen in de zogenaamde ‘blauwe kamer’. Deze foto's maakten het mogelijk om het oorspronkelijke zijdebehang na te maken. De kamer zal opnieuw letterlijk blauw zijn.
Méér kasteel
Boven de blauwe kamer bevindt zich de kamer van Carletto, die nog nooit eerder toegankelijk was voor publiek. Het is de ‘vervloekte’ kamer van het kasteel. Hier sliep Carletto, de zoon van de eerdere Italiaanse eigenaars Giuseppe en Costanza. Hij overleed in 1839 tragisch aan een ziekte op de jonge leeftijd van 21 jaar. Het koppel was kapot van verdriet om het verlies van hun – toen nog – enige zoon en erfgenaam van Gaasbeek. Ze vertrokken uit het kasteel om er nooit meer een voet binnen te zetten. Niet veel later werd Giammartino geboren, de latere man van Marie. Carletto ligt, vlak bij Paul Arconati, begraven op het kerkhof van Gaasbeek.
Alvorens de bezoekers in die mooie ronde torenkamer aankomen, wandelen zij nog door het kijkdepot onder het dak. Ook deze zolders werden nooit eerder opengesteld, maar zijn nu ingericht met grote glazen vitrinekasten waar plaats is voor collectiestukken. Maar hou het stil, want ook de vleermuizen van het kasteel hangen nog steeds te slapen tegen het plafond…
Toegankelijkheid in de lift
We geven het toe: de toegankelijkheid van het kasteel, vooral voor rolstoelgebruikers, was voorheen geen evidentie. Dankzij de integratie van een lift, die de begane grond met de eerste verdieping van het kasteel verbindt, kunnen de vele trappen in het kasteel omzeild worden. Voor het eerst zal de eerste verdieping ook toegankelijk zijn met een rolstoel. Daarnaast werden ook verschillende deuropeningen breder gemaakt en trapjes zo veel mogelijk vervangen door hellingen. Een hele verbetering om ervoor te zorgen dat iedereen het kasteel als plek van verwondering kan ervaren.
Een decor in een decor
Sommige hedendaagse ingrepen zijn een expliciete artistieke keuze. In de Petit Blois-vleugel van het kasteel werden drie kamers, ooit overschilderd en gewijzigd naar museale white cubes, opnieuw omgetoverd in hun oorspronkelijke negentiende-eeuwse staat.
In deze kamers worden drie ‘boxen’ geschoven, letterlijke podia om het theater van de geschiedenis voor de bezoeker te kunnen opvoeren. In feite zijn het uit de kluiten gewassen decors die de bezoekers achtereenvolgens onderdompelen in de periode van markies Paul Arconati (empire), de postnapoleontische sfeer van het echtpaar Giuseppe en Costanza Arconati Visconti en de wereld van de Oriënt, die voor markies Giammartino Arconati Visconti een tweede heimat vormde. Het principe van de ‘stijlkamers’, dat ook in andere zones van het kasteel al werd toegepast, werd hier door scenograaf Niek Kortekaas op een hedendaagse manier geïnterpreteerd: als niet-definitieve ingreep, waardoor de ruimtes later een andere invulling kunnen krijgen.
Deze boxen zijn vanaf 2024 te bezichtigen.Een vooruitblik
Bij de opening van het kasteel in juli zal het resultaat van de majestueuze restauratiecampagne te bewonderen zijn. Toch blikken we graag ook even vooruit naar 2024, het jaar waarin het kasteel maar liefst 100 jaar als museum bestaat! Deze feestelijke gebeurtenis vieren wij met een gloednieuwe scenografie: vertrekkend vanuit de architectuur van het gebouw, maar ook met oog voor de poëzie ervan, voor de sferen en verhalen die als een oud parfum aan de muren bleven hangen. Deze nieuwe opstelling kan vanaf 2024 ervaren worden, eens de collectie haar vroegere thuis heeft teruggevonden. Het is de oude, gekende woonst die tegelijk volledig hertekend is, waar je zintuigen de wanden nog wel herkennen maar de kleurschakering verschoven is en de lichtinval net dat tikkeltje anders. Verleden en heden, nieuw en oud, klassiek en modern zullen er meer dan ooit in elkaar overvloeien.
Met veel dank aan
Wij zijn iedereen, die van heel dichtbij of verder af, betrokken was bij de realisatie van dit enorme project ontzettend dankbaar.
Bouwheer Vlaamse Overheid, Departement Cultuur, Jeugd en Media; Coördinatie Het Facilitair Bedrijf; Architect Origin Architecture & Engineering ; Aannemer Verstraete Vanhecke; In onderaanneming Daidalos-Peutz, Ney & Partners, HP Engineers, Niek Kortekaas; Werffotografie Jo Exelmans; Gebruiker Kasteel van Gaasbeek; Restauratie wandtapijten Koninklijke Manufactuur De Wit